Od lat funkcjonujemy w tzw. linearnym modelu ekonomicznym. Na czym on polega? Opiera się na prostym schemacie “weź- zużyj- pozbądź się”. Produkujemy i konsumujemy coraz szybciej, zużywając coraz więcej zasobów naturalnych. Generujemy coraz więcej odpadów, stwarzając coraz poważniejsze zagrożenia środowiskowe i społeczne. Kupujemy więcej, ale czy sprawia to, że czujemy się szczęśliwsi, zdrowsi, czy poprawia się jakość naszego życia? Na to pytanie powinien odpowiedzieć sobie każdy z nas. Powoli jasne staje się, że ta “linearna” formuła wyczerpuje się wraz z wyczerpywaniem się surowców, wzrostem i niestabilnością ich cen, rosnącą zależnością od dostawców z krajów trzecich, rosnącym zagrożeniem dla równowagi ekologicznej i społecznej.
Pytania o przyszłość odpadów
Czy jednak możliwa jest zmiana? Przecież to właśnie na stale rosnącej konsumpcji i produkcji opiera się współczesny rozwój gospodarczy, na takim schemacie zbudowano sukces dużych korporacji światowych. Czy będą one skłonne do zmiany swoich modeli biznesowych? Czy my jako konsumenci będziemy gotowi na docenienie trwałości produktów, ograniczenie ich liczby na rzecz jakości? Czy możliwy jest powrót do wzorców naszych dziadków i pradziadków, w których nie znano marnotrawstwa żywności, w którym zepsuty produkt z powodzeniem naprawiano, a dobrze skrojona odzież z wysokiej jakości tkanin, służyła lata i nie stawała się niemodna i bezużyteczna po paru miesiącach użytkowania? Czy wreszcie jesteśmy w stanie zminimalizować ilość wytwarzanych odpadów, a te które powstają możemy wykorzystać ponownie, dostrzegając w nich zamiast śmieci, cenny surowiec wtórny?
Takie wyzwania stawia przed nami tzw. gospodarka o obiegu zamkniętym (GOZ), o której mówi się, że może stanowić największą od 250 lat rewolucję w globalnej gospodarce.
Jak tworzyć obieg zamknięty?
Jakie czynniki mogą sprawić, że firmy oraz konsumenci będą skłonni zmienić wieloletnie przyzwyczajenia i wkroczyć w obieg zamknięty?
- Na pewno istotne będą kwestie ekonomiczne takie jak: widmo kryzysu surowcowego, rosnące ceny składowania odpadów, korzyści finansowe z ponownego ich wykorzystania, obniżenie kosztów surowców i energii. Perspektywa zwiększenia zysków brutto firmy o 50%, przy jednoczesnym zmniejszeniu zużycia materiałów o 90% dzięki odzyskiwaniu i przetworzeniu zużytych komponentów, brzmi zachęcająco.
- Niezwykle istotne są także czynniki społeczne. Coraz aktywniejsza działalność organizacji pozarządowych, ruchów konsumenckich i ekologicznych nie tylko zwiększa wiedzę i świadomość, ale też wywiera istotną presję na sposób działania przedsiębiorstw.
- W najbliższym okresie kluczowe będą także rozwiązania legislacyjne: przepisy prawne, ulgi podatkowe, rozszerzenie odpowiedzialności producentów.
Czy jest to daleka przyszłość?
Dla krajów członkowskich Unii Europejskiej w zasadzie już teraźniejszość. 2 grudnia 2015 roku Komisja Europejska przyjęła ambitny pakiet, dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym. Stanowi on zestaw propozycji na nadchodzące lata, mające przyczynić się do zmiany obecnego modelu gospodarczego. W jego skład wchodzi komunikat „Zamknięcie obiegu – plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym” oraz propozycja legislacyjna dotycząca zmian w dyrektywach dotyczących odpadów. W ślad za nim mają pojawić się krajowe programy wdrażające koncepcję GOZ w krajach członkowskich, tak, aby nowy model gospodarczy miał kompleksową i spójną podstawę oraz realizowany był na wszystkich szczeblach – począwszy od unijnego, poprzez państwa członkowskie, a skończywszy na regionach, województwach i gminach. W odpowiedzi na te wyzwania w Polsce powołano międzyresortowy Zespół ds. GOZ oraz grupy robocze zajmujące się odpowiednio kwestiami odpadów, biogospodarki, edukacji i promocji oraz modeli biznesowych. Rezultatem tych działań jest opracowanie w Ministerstwie Rozwoju „Mapy drogowej transformacji w kierunku GOZ”, dokumentu określającego cele i priorytety działania wraz z ich horyzontem czasowym i instytucjami odpowiedzialnymi za ich realizację. Zmiany generują jeszcze większe zapotrzebowanie na rozwiązania technologiczne, które pozwolą aby gospodarka o obiegu zamkniętym zaczęła funkcjonować w praktyce.
Świat bez odpadów staje się więc coraz mniej odległy.
