Źródło: https://twitter.com/nobelprize
Komentarz prof. Filipa Chybalskiego do Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii, którą otrzymali David Card „za wkład empiryczny do ekonomii pracy” oraz Joshua Angrist i Guido Imbens „za wkład metodologiczny do analiz przyczynowości”:
Alfred Nobel w swym testamencie nie przewidywał nagrody w dziedzinie ekonomii. Tym właśnie Nobel ekonomiczny różni się od pozostałych. Jego pełna nazwa to „Nagroda Banku Szwecji w dziedzinie nauk ekonomicznych pamięci Alfreda Nobla” (Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel). Pierwszy raz przyznano ją w 1969 roku. Rok później jej laureatem został Paul Samuelson (USA), współautor jednego z najbardziej znanych i cenionych podręczników akademickich z ekonomii. Drugi z autorów – William D. Nordhaus (USA) – otrzymał Nobla w 2018 roku. Laureatami tej nagrody byli również m.in. Austriak Friedrich A. von Hayek (1974), amerykanie Milton Friedman (1976), Robert Solow (1987), Harry M. Markovits (1990), czy Leonid Hurwicz (2007), który dzieciństwo i młodość spędził w Polsce i tutaj ukończył prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Historia innego amerykańskiego noblisty, Johna Nasha (1994), została w fantastyczny sposób zekranizowana przez Rona Howarda w Pięknym umyśle. W rolę głównego bohatera, cierpiącego na schizofrenię, wcielił się Russel Crow.
W 2019 roku Nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii przyznano małżeństwu Abhijit Banerjee i Esther Duflo z Massachussets Institute of Technology (MIT) oraz Michaelowi Kremerowi z Harvard University za wkład w walkę z globalnym ubóstwem, przy czym bardzo istotne było ich nowatorskie podejście badawcze. Polegało ono na eksperymencie, w którym określona grupa osób jest dzielona na podgrupy. W analogii, np. do badań medycznych, w każdej z podgrup stosuje się różne „dawki” i postaci czynników, obserwując ich wpływ na zmienną wynikową. Nawiązanie do laureatów sprzed dwóch lat nie jest przypadkowe. Z tegorocznymi laureatami łączy ich bowiem wykorzystanie eksperymentu w poszukiwaniu związków przyczynowo-skutkowych. Są to jednak eksperymenty zupełnie innego rodzaju. W przypadku tegorocznych Noblistów – Davida Carda (University of California), Joshu’y D. Angrista (Massachussets Intitute of Technology) oraz Guido W. Imbensa (Stanford University) – jest to tzw. eksperyment naturalny. W przeciwieństwie do wyżej opisanego eksperymentu losowego, w przypadku eksperymentu naturalnego wykorzystywane są nadarzające się okazje, tj. realne zjawiska. Rola badacza sprowadza się tutaj do obserwacji, gdyż jest on pozbawiony możliwości wpływania czy manipulowania zmiennymi kontrolnymi (co możliwe jest w eksperymencie losowym). Wpływ określonych czynników na efekt końcowy jest badany w warunkach naturalnych, co oznacza, że w trakcie trwania eksperymentu mogą się zmieniać uwarunkowania.
Tegoroczni laureaci Nagrody Nobla wykorzystali eksperymenty naturalne do badania różnych zjawisk społeczno-ekonomicznych. David Card, w latach 1991–1995 współredaktor dwóch prestiżowych czasopism ekonomicznych – „Econometrica” (1991–1995) oraz „American Economic Review” (2002–2005) – badał wpływ płacy minimalnej, imigracji oraz edukacji na rynek pracy. Wyniki jego analiz empirycznych stoją w kontrze do ekonomii klasycznej czy neoklasycznej, gdyż dostarczają empirycznych argumentów, prowadzących do wniosku, że płaca minimalna nie musi prowadzić do spadku popytu na pracę. Card pokazał również, że dochody osób urodzonych w danym kraju mogą wzrosnąć na skutek imigracji, a zasoby materialne szkół i jakość kształcenia są o wiele bardziej istotne dla przyszłych karier zawodowych uczniów i ich zarobków, aniżeli nam się dotychczas wydawało.
Joshua Angrist i Guido Imbens, a także, nieżyjący już, Alan B. Krueger (przewodniczący Rady Doradców Ekonomicznych w administracji Baracka Obamy) pokazali, jak na podstawie eksperymentu naturalnego można formułować precyzyjne wnioski na temat związków przyczynowo-skutkowych. Angrist wraz z Kruegerem w 1991 roku opublikowali artykuł, w którym opisali wyniki badań nad wpływem wydłużenia procesu edukacji o jeden rok na dochody uzyskiwane w okresie aktywności zawodowej. Zauważając, że zgodnie z regulacjami w zakresie obowiązkowej edukacji miesiąc/kwartał urodzenia determinuje wiek rozpoczęcia edukacji oraz czas jej trwania w USA, dostrzegli możliwość przeprowadzenia eksperymentu naturalnego. Ich oszacowania wykazały, że dzieci z dłuższym okresem nauki w ramach obowiązkowego systemu edukacji zarabiają więcej w okresie aktywności zawodowej. Znów w 1994 roku Angrist i Imbens opracowali model matematyczny, umożliwiający wiarygodne wnioskowanie przyczynowo-skutkowe w oparciu o eksperyment naturalny. Wyniki ich badań umożliwiły identyfikowanie zależności, które w określonej sytuacji mogą być interpretowane w kategoriach przyczynowo-skutkowych.
Każdy z tegorocznych laureatów ekonomicznego Nobla ma więcej niż 70 tys. cytowań wg Google Scholar (Imbens był dotychczas cytowany ponad 80 tys. razy). Każdy z nich największą roczną liczbę cytowań uzyskał w 2020 r. (Card 5881, Angrist 8766, a Imbens 7137). Wnoszą oni istotny wkład w rozwój ekonomii eksperymentalnej oraz w identyfikowanie zależności przyczynowo-skutkowych w zjawiskach społeczno-ekonomicznych, czyli kwestii dla ekonomistów niezwykle istotnej. Od zawsze stanowiło to ogromne wyzwanie z racji, że tego typu zjawiska pozostają pod wpływem ogromnej liczby czynników i zazwyczaj nie jest możliwe uwzględnienie ich wszystkich w analizach empirycznych, a korelacja nie jest przecież synonimem przyczynowości.
To, że obserwator na niebie dostrzegł Drogę Mleczną (jak na załączonym zdjęciu), nie jest zasługą włączonej latarki, lecz wyłącznie koincydencją czasową, przypadkiem. Wyłączenie tej latarki nie zmieni obrazu nocnego nieba. Pewnego przełomu w tym zakresie dokonał Clive Granger, laureat Nagrody Nobla z 2003 roku. Zdefiniował on przyczynowość (zwaną obecnie przyczynowością w sensie Grangera) identyfikowaną na podstawie szeregów czasowych (chronologicznie uporządkowanych obserwacji danej zmiennej) na bazie trafności predykcji. Wspólnie z Paulem Newboldem w 1974 roku opublikowali zaś pracę, w której pokazali, że dobry pod względem wyjaśniania danego zjawiska model regresji, szacowany na podstawie szeregów czasowych zmiennej objaśnianej i zmiennych objaśniających, nie oznacza związku przyczynowo-skutkowego między nimi.
Podejście do analizy przyczynowości prezentowane przez laureatów Nagrody Nobla z lat 2019 i 2021 jest zupełnie odmienne, gdyż bazuje na eksperymentach, a obserwowane w nich dane poddawane są analizie porównawczej (grupa badana vs. grupa kontrolna). Przy czym to właśnie Card, Angrist i Imbens zauważyli, że otaczająca nas rzeczywistość jest pełna eksperymentów (naturalnych). Trzeba je „tylko” dostrzec, następnie obserwować, a na końcu poddać zaawansowanej analizie ekonometrycznej.
Fot. Filip Chybalski
*Przy opisie dorobku noblistów wykorzystano następujące źródła:
The Royal Swedish Academy of Sciences (2021). Press release: The Prize in Economic Sciences 2021, https://www.nobelprize.org/uploads/2021/10/press-economicsciencesprize2…. Angrist, J. D., & Keueger, A. B. (1991). Does Compulsory School Attendance Affect Schooling and Earnings? The Quarterly Journal of Economics, 106(4), 979-1014. https://doi.org/10.2307/2937954. Imbens, G. W., & Angrist, J. D. (1994). Identification and Estimation of Local Average Treatment Effects. Econometrica, 62(2), 467-475. https://doi.org/10.2307/2951620.
Kieruje Zakładem Prognoz i Analiz Ilościowych w Instytucie Zarządzania, gdzie pełni funkcję Z-cy Dyrektora ds. Nauki.
