(Przeciw)słoneczne kompendium

Wraz z letnią pogodą zaczynamy się interesować kosmetykami z filtrem oznaczonym różnymi skrótami, np. SPF oraz symbolami typu UVA, Blue Light itp. Jak to tak naprawdę jest z tym słońcem i czy konieczna jest przed nim ochrona? Przez wieki sądzono, że przebywanie na słońcu jest dla nas zdrowe. Badania dowodzą, że przebywanie na słońcu - krótko mówiąc - poprawia nam humor, a nasze organizmy produkują witaminę D. Ale są też potwierdzone naukowo dowody, że z nadmiernym przebywaniem na słońcu wzrasta prawdopodobieństwo pojawienia się niektórych schorzeń. Wśród nich jednego z najbardziej złośliwych i zabójczych nowotworów, czyli czerniaka.

Co dają kosmetyki z SPF?

Do ziemi dociera promieniowanie UVB oraz UVA. Promieniowanie UVB powoduje powstawanie pięknej opalenizny, ale również odpowiada za oparzenia słoneczne, ponadto osłabia nasz układ odpornościowy oraz uszkadza DNA komórek, co może doprowadzić do powstawania nowotworów. Na szczęście część tego promieniowania jest skutecznie absorbowana przez chmury oraz szyby okienne. Dlatego też przez lata twierdzono, że nie można opalić się przez szybę lub w pochmurny dzień. Nie ma nic bardziej mylnego. Promieniowanie UVA nie jest pochłaniane przez chmury oraz szyby okienne. Charakteryzuje się nieco niższą reaktywnością niż promieniowanie UVC oraz UVB, dlatego nie wywołuje poparzeń, jednak może powodować uszkodzenia czy mutacje DNA. Osłabia również nasz układ odpornościowy, przyspiesza starzenie się skóry, powoduje fotouczulenia oraz reakcje fototoksyczne w przypadku stosowania niektórych leków. Wpływ oddziaływania promieni UVA na skórę kumuluje się latami, dlatego uznaje się, że działa bardziej podstępnie niż UVB. Dzięki nauce wiemy jak walczyć ze szkodliwym działaniem promieni słonecznych – np. używając odzież ochronną, a przede wszystkim kremy z filtrem. Obecnie przemysł kosmetyczny dostarcza nam preparaty, które skutecznie chronią przez promieniowaniem UVA i UVB.

Raz dziennie wystarczy?

Stąd pojawiają się pytania, kiedy słońce jest bezpieczne, a kiedy nie? Bardzo dużym ułatwieniem w rozwiązywaniu tego typu dylematów jest stworzony przez naukowców parametr - indeks UV. Jest to jedenastostopniowa skala określająca ilość promieniowania UV docierającego na danym obszarze do powierzchni ziemi, a więc również oddziałującego na ludzi. Indeks UV został podzielony na 3 zakresy: 1-2 brak ochrony (nie ma konieczności stosowania kremów z filtrem, unikania słońca i stosowania odpowiedniej odzieży), 3-7 zalecana ochrona (przebywanie w cieniu w godzinach popołudniowych, stosowanie odpowiedniej odzieży, nakryć głowy oraz okularów słonecznych, a także nakładanie kremów z filtrem) oraz 8-11+ wysoka ochrona (zalecane jest unikanie przebywania na zewnątrz w godzinach popołudniowych, szukanie cienia, konieczność stosowania odzieży ochronnej, nakryć głowy oraz okularów przeciwsłonecznych, a także obowiązkowe stosowanie kremów z filtrem). Aktualne wartości indeksu UV na każdy dzień można znaleźć na stronie Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Ponadto wiele stron internetowych a także aplikacji prezentujących pogodę podaje aktualne indeksy UV.

Czym różnią się produkty 10/15/20/30/50 SPF?

Preparaty kosmetyczne, które deklarują na opakowaniu ochronę przed słońcem muszą mieć oznaczony współczynnik SPF (ang. Sun Protection Factor), czyli wskaźnik ochrony przed promieniowaniem UVB. Mówiąc kolokwialnie, oznacza on ile dłużej (w porównaniu do skóry niechronionej kremem z filtrem) możemy przebywać na słońcu po zastosowaniu kosmetyku bez obawy, że wystąpią u nas efekty poparzenia słonecznego. W Unii Europejskiej za kosmetyki promieniochronne uznaje się produkty deklarujące SPF o wartości przynajmniej 6. Na półkach sklepowych można zobaczyć produkty o różnych wartościach tego współczynnika np. 6, 30, 50, a nawet 100. Produkty o SPF wyższym niż 50 mają jednak głównie znaczenie marketingowe. Udowodniono, że wartość ochrony przeciwsłonecznej w zależności od SPF zmienia się logarytmicznie. Oznacza to, że przy wartościach SPF powyżej 50 zmienia się tylko o setne części procenta. Dlatego wybierając krem o SPF 50+ oraz 100+ uzyskamy podobną ochronę przeciwsłoneczną. Za ten drugi jednak zapłacimy znacznie więcej. Wszystkie kosmetyki deklarujące ochronę przeciwsłoneczną muszą mieć oznaczony współczynnik SPF, który świadczy o ochronie przed promieniami UVB. Co natomiast z ochroną przed równie szkodliwym promieniowaniem UVA? Przez lata promieniowanie UVA było bagatelizowane. Obecnie wraz z rozwojem nauki powstały również preparaty kosmetyczne chroniące przed całym zakresem promieniowania UV, które dociera do powierzchni ziemi. Jeżeli na opakowaniu kosmetyku promieniochronnego obok SPF widnieje oznaczenie:

oznacza to, że dany kosmetyk chroni również przed promieniowaniem UVA, natomiast wartość ochrony stanowi przynajmniej 1/3 wartości SPF.

Czy cały rok trzeba stosować ochronę?

Biorąc pod uwagę szkodliwe działanie słońca, w miesiącach letnich każdy powinien stosować kremy z filtrami UV. Wartość SPF powinniśmy dobrać do swojego typu cery i parametrów fizjologicznych, gdyż mamy odmienną skłonność do oparzeń słonecznych. Uznaje się jednak, że osoby z jasną karnacją powinny wybierać kosmetyki z wyższymi wartościami SPF, podczas gdy osoby z ciemną karnacją mogą wybrać produkty o niższych SPF. Należy jednak pamiętać, że lekarze dermatolodzy przestrzegają, że wszystkie dzieci oraz osoby w podeszłym wieku powinny unikać opalania oraz korzystać z kosmetyków przeciwsłonecznych zapewniających wysoką ochronę (SPF 50+). Z kolei kosmetolodzy radzą klientom, aby nie wychodzili z domu bez nałożenia kremu z filtrem (najlepiej SPF 50+) przez cały rok.

Podsumujmy:

Co dają kosmetyki z SPF?

SPF wskazuje ochronę przed promieniowaniem UVB. Natomiast obecnie większość kosmetyków deklaruje ochronę również przeciw UVA. Należy szukać oznaczenia UVA w “kółeczku”.

Czym różnią się produkty 10/15/20/30/50 SPF?

Wartość SPF oznacza, ile dłużej (w porównaniu do skóry niechronionej kremem z filtrem) możemy przebywać na słońcu po zastosowaniu kosmetyku bez obawy, że wystąpią u nas efekty poparzenia słonecznego.

Które produkty warto wybrać?

Kosmetyki z filtrem należy wybierać stosownie do przeznaczenia: np. na plażę zaleca się kosmetyki wodoodporne, na co dzień - lżejsze formuły (np. lekki krem nawilżający). Poza tym bardzo wiele zależy od preferencji konsumenta.

 Czy tylko w aptece kupimy bezpieczne kosmetyki?

Nie tylko. Jeśli producent deklaruje określony współczynnik SPF, to preparat powinien charakteryzować się wskazaną ochroną. Oczywiście krem z filtrem może zawierać inne składniki o określonym działaniu (np. nawilżającym, przeciwzmarszczkowym), które będą decydować o “lepszym” działaniu kosmetyku.

Jak długo chroni filtr przeciwsłoneczny?

To zależy od ilości aplikowanego preparatu. Zaleca się ponowne zastosowanie kremu z filtrem np. po wyjściu z wody lub co ok 40 minut, jeśli przebywa się cały czas na słońcu. Z drugiej strony, jeśli używamy kremu z filtrem na twarz, idąc do pracy, to jest to prawidłowa pielęgnacja (trudno aplikować krem z filtrem na makijaż).

Czym grozi niestosowanie ochrony przeciwsłonecznej?

Pierwszym, najbardziej widocznym skutkiem są poparzenia słoneczne. Po pewnym czasie mogą pojawić się przebarwienia, zmiany pigmentacyjne. W skrajnym przypadku – nowotwory.

Czy cały rok trzeba stosować ochronę?

Zaleca się stosować ochronę przeciwsłoneczną cały rok.

Dla kogo specjalne produkty? 

Jest grupa kosmetyków promieniochronnych dedykowanych dla skóry dziecka, czy np. ze skłonnościami do poparzeń słonecznych. Takie preparaty będą mieć w swoim składzie surowce obojętne dla skóry. Bardzo często są to produkty bezzapachowe.

Jak długo można przybywać na słońcu po posmarowaniu się kremem SPF 6 a SPF 50?

SPF oznacza ile dłużej (w porównaniu do skóry niechronionej kremem z filtrem) możemy przebywać na słońcu po zastosowaniu kosmetyku bez obawy, że wystąpią u nas efekty poparzenia słonecznego. Np. jeśli osoba o określonej karnacji ulega poparzeniu po 10 minutach przebywania na słońcu to po posmarowaniu się kremem SPF 6 może przebywać na słońcu 60 min przy założeniu, że nałożyła zalecaną dawkę produktu 2 mg/cm². Natomiast ta sama osoba po posmarowaniu preparatem z SPF 50, może przebywać na słońcu około 500 minut przy takiej samej dawce produktu na jednostkę powierzchni.

Słowniczek:

UVA – promieniowanie ultrafioletowe o długości fali 320-400 nm

UVB - promieniowanie ultrafioletowe o długości fali 290-320 nm

UVC – promieniowanie ultrafioletowe o długości fali 200-290 nm

SPF -  (ang. Sun Protection Factor) współczynnik ochrony przeciwsłonecznej

Poparzenia słoneczne

Większość publikacji poświęconych oparzeniom słonecznym opiera się głównie na badaniach ankietowych i nie uwzględnia takich zmiennych, jak wiek, sytuację kliniczną i cechy demograficzne pacjentów. Jak podają naukowcy z Baylor College of Medicine w Houston, oparzenia słoneczne najczęściej diagnozowane są wśród kobiet i osób bardzo młodych. Choć są najczęstszą przyczyną rozwoju czerniaka, bardzo mało osób zgłasza się z nimi do lekarzy – spośród wszystkich wizyt odnotowanych w bazie danych (123 mln pacjentów w USA) tylko 0,15 proc. dotyczyło oparzenia społecznego. Warto podkreślić, że oparzenia słoneczne są możliwym do uniknięcia czynnikiem ryzyka raka skóry, na którego zachorowalność stale rośnie. Tymczasem brakuje badań dotyczących częstości tego zjawiska, metod jego leczenia i częstości raportowania o nim lekarzom, a wszystkie te czynniki mogłoby pomóc w opracowaniu skuteczniejszych środków zaradczych, np. działań edukacyjnych skierowanych do grup szczególnie narażonych.

Czerniak

Jak podaje American Cancer Society, rak skóry jest zdecydowanie najczęstszym ze wszystkich nowotworów. Choć czerniak stanowi tylko około 1% przypadków raka skóry, ale powoduje znaczną większość zgonów z powodu tego typu nowotworu. Czerniak występuje ponad 20 razy częściej u osób rasy białej niż u osób rasy czarnej. Ogólnie rzecz biorąc, ryzyko zachorowania na czerniaka w ciągu całego życia u osób rasy białej wynosi około 2,6%, 0,1% u osób rasy czarnej i 0,6% u Latynosów. Na ryzyko dla każdej osoby może mieć wpływ wiele różnych czynników. Ryzyko czerniaka wzrasta wraz z wiekiem. Średni wiek rozpoznania wynosi 65 lat. Ale czerniak nie jest rzadkością nawet wśród osób poniżej 30 roku życia. W rzeczywistości jest to jeden z najczęstszych nowotworów u młodych dorosłych (zwłaszcza młodych kobiet).