Co wspólnego mają tak często w ostatnim czasie promowane hasła: gospodarka o obiegu zamkniętym (GOZ) z analizą cyklu życia (LCA)? O aktualnych priorytetach polityki gospodarczej UE, które mają pomóc w dążeniu do zrównoważonego rozwoju zarówno w ujęciu ekonomicznym, gospodarczym, jak i społecznym, pisze dr Aleksandra Ziemińska-Stolarska.
Czym jest gospodarka cyrkularna?
Gospodarka o obiegu zamkniętym, inaczej gospodarka cyrkularna, ma na celu stworzenie systemu, w którym unika się wytwarzania odpadów, a te powstające wykorzystuje się ponownie do wytworzenia nowych produktów. W gospodarce cyrkularnej chodzi przede wszystkim o wydłużenie cyklu życia produktów poprzez ich wielokrotne wykorzystywanie, naprawianie czy regenerację.
Głównym celem gospodarki cyrkularnej jest uniknięcie tzw. downcyclingu, czyli utraty wartości przetwarzanego materiału, dlatego system ten oznacza więcej niż recycling. Gospodarka o obiegu zamkniętym stwarza duże oczekiwania i nadzieje na radykalną transformację gospodarczą i społeczną. Chyba wszyscy zgadzamy się, że gospodarka liniowa oparta na zasadzie: „kup, użyj i wyrzuć” musi w sposób systemowy ustąpić miejsca idei: „kup, użyj, wyrzuć, powtórz”.
Life Cycle Assessment
Przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym wymaga przemyślenia, w jaki sposób już na etapie projektowania, a potem w każdym ogniwie łańcucha produkcji, użytkowania i dostaw, można wydłużyć cykl życia produktu. Z pomocą przychodzi LCA (Life Cycle Assessment) – narzędzie, będące metodą zarządzania środowiskowego, które pozwala na identyfikację najważniejszych aspektów środowiskowych oraz ocenę ich negatywnego wpływu na środowisko w całym cyklu życia danego wyrobu, począwszy od wydobycia surowców aż po końcowe zagospodarowanie odpadów („od kołyski aż po grób”).
Pierwsze badania dotyczące aspektów i oceny potencjalnych wpływów na środowisko danego produktu czy procesu były prowadzone na przełomie lat 60-tych i 70-tych. Raport Harolda Smitha na temat wytwarzania różnych rodzajów energii w wybranych procesach chemicznych, zaprezentowany w 1969 roku na Światowej Konferencji Energetycznej, można uznać za jeden z pierwszych dokumentów, który zawierał elementy oceny cyklu życia.
Za właściwe początki LCA uważa się jednak 1979 rok i powołanie pozarządowego stowarzyszenia SETAC (The Society of Environmental Toxicology and Chemistry). W dokumencie ,,A Code of Practice’’ z 1993 roku opublikowano pierwszą i powszechnie akceptowalną strukturę LCA. W połowie lat 90. Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ISO) rozpoczęła prace nad normalizacją techniki LCA. Powstała wtedy grupa norm ISO z serii 14040s, w których opisano strukturę oraz metodologię wykonania analizy LCA.
W 2013 roku Komisja Europejska opublikowała zalecenia w sprawie stosowania wspólnych metod pomiaru efektywności środowiskowej w cyklu życia produktów i organizacji oraz informowania o niej (2013/179/UE). W dokumencie tym zachęca do stosowania metodyki LCA w ramach działań mających na celu optymalizację procesów produkcyjnych przedsiębiorstw oraz zwiększanie świadomości w obszarze odpowiedzialnej konsumpcji poprzez jasne komunikowanie informacji dotyczących efektywności środowiskowej produktów.
Metoda LCA w gospodarce cyrkularnej
Metoda LCA w gospodarce cyrkularnej nabiera nowego znaczenia i może stać się ważnym narzędziem, pozwalającym wykonywać analizę w zamkniętym cyklu życia („od kołyski do kołyski”).
Podstawowym etapem wykonania analizy LCA jest przeprowadzenie szczegółowego bilansu wykorzystania materiałów oraz energii (strumieni wejściowych), jak i wyprodukowanych emisji i odpadów (strumieni wyjściowych). Wykonanie takiego badania może przyczynić się nie tylko do zmniejszenia negatywnego wpływu na środowisko, ale również wymiernych oszczędności finansowych (np. dzięki identyfikacji najmniej efektywnych etapów cyklu produkcyjnego), to z kolei pozwala na wdrożenie działań naprawczych. Metoda oceny cyklu życia opiera się na danych ilościowych. Interpretacja tych informacji oraz przetłumaczenie ich na oddziaływania środowiskowe wymaga zastosowania programów obliczeniowych, które mają wbudowane metody obliczania śladu środowiskowego.
Metoda LCA pozwala więc na ocenę zagrożeń środowiskowych (m.in. zubożenie zasobów, dziura ozonowa, zmiany klimatu, eutrofizacja, toksyczność lądowa, utrata bioróżnorodności itp.) oraz poszukiwanie rozwiązań, które te obciążenia środowiskowe minimalizują. Raporty uznanej Fundacji Ellen MacArthur wskazują, że gospodarka cyrkularna mogłaby przyczynić się do zmniejszenia globalnej emisji gazów cieplarnianych nawet o jedną piątą, co czyni z tego rozwiązania kluczowe narzędzie w walce m.in. z ogólnoświatowym kryzysem klimatycznym.
